Uniwersytet Trzeciego Wieku jest placówką edukacyjną dla osób starszych, dzięki której nabywają wiedzę i nowe umiejętności. Głównym celem istnienia tego typu placówek jest aktywizacja osób starszych oraz poprawa jakości ich życia.
Początki Uniwersytetów Trzeciego Wieku sięgają 1972 roku, kiedy profesor Pierre Vellas zebrał grupę seniorów, aby zorientować się, czego oczekują od uniwersytetu. Współpracując z lekarzami i specjalistami z dziedziny zdrowia publicznego, zaproponował program, który umożliwi polepszenie warunków życia seniorów żyjących w niedostatku i często samotnych.
Głównymi celami Uniwersytetu Trzeciego Wieku jest:
- poprawa jakości życia starszego pokolenia,
- umożliwienie zdobywania wiedzy osobom starszym, które nie mogły kształcić się w młodości,
- prowadzenie badań gerontologicznych,
- upowszechnianie wiedzy o starzeniu się i starości w społeczeństwie.
W 1975 roku, dzięki sukcesowi inicjatywy prof. P. Vellasa oraz rozpowszechnieniu się Uniwersytetów w innych krajach, zostało założone Międzynarodowe Stowarzyszenie Uniwersytetów Trzeciego Wieku – AIUTA, któremu przez rok sam przewodniczył.
Uniwersytety Trzeciego Wieku prężnie działają we Francji, Wielkiej Brytanii, Portugalii, Szwajcarii, Austrii, Hiszpanii, Niemczech, Nowej Zelandii i USA.
Założycielką i propagatorką Uniwersytetu Trzeciego Wieku w Polsce była prof. dr med. Halina Szwarc. Pierwszy uniwersytet w Polsce zaczął funkcjonować w październiku 1975 roku. Pomysł na stworzenie takiej placówki w naszym kraju powstał dzięki rozmowie z prof. Vellasem, spotkanym na międzynarodowej konferencji gerontologów w Mediolanie. Polska była trzecim krajem świata, w którym rozwinął się ruch UTW. Obecnie w Polsce funkcjonuje 476 Uniwersytetów Trzeciego Wieku.
W Polsce wyróżniamy trzy typy Uniwersytetów Trzeciego Wieku:
- powołane przez stowarzyszenia o działalności popularnonaukowej,
- działające na strukturach, bądź pod patronatem wyższej uczelni
- inne, działające przy domach kultury, bibliotekach, ośrodkach pomocy społecznej.
Jednym z podstawowych celów działalności UTW jest stworzenie możliwości zdobycia wiedzy przez seniorów, którzy chcieliby dalej kontynuować naukę. Jest to formuła działalności edukacyjnej, która przyczynia się do zaspokajania ich potrzeb, takich jak: samokształcenie, poznawanie środowiska, poszerzanie wiedzy i umiejętności, wykonywanie społecznie użytecznych działań, wypełnienie wolnego czasu, utrzymywanie więzi towarzyskich, stymulacja psychiczna i fizyczna, a czasem nawet możliwość realizacji młodzieńczych marzeń.
Uniwersytety pełnią funkcje ważnych centrów kulturowo-edukacyjnych dla seniorów. Za ich pośrednictwem mogą nie tylko nabyć nowe umiejętności, ale także aktywnie uczestniczyć w życiu społeczności lokalnych. Korzystanie z usług Uniwersytetów Trzeciego Wieku jest uwarunkowane koniecznością spełnienia pewnych wymagań, na przykład posiadania statusu emeryta/rencisty, osiągnięcia określonego wieku (50+).